W styczniu Adolf Hitler ogłasza rozpoczęcie wojny totalnej, a w tym samym czasie alianci na konferencji w Casablance ustalają, że wojna toczyć się będzie aż do bezwarunkowej kapitulacji państw Osi. W Maroku obecni są prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, premier brytyjski Winston Churchill oraz przywódca Wolnych Francuzów Charles de Gaulle. Zaproszony był też Józef Stalin, ale nie mógł przybyć, bo trwała właśnie bitwa pod Stalingradem, w czasie której zginie ponad 1,5 miliona ludzi. W końcu stycznia feldmarszałek Friedrich Paulus poddaje się, a cała bitwa kończy się klęską wojsk niemieckich. Jest to początek wielkich ofensyw sowieckich. W lutym Armia Czerwona wyzwala Nowoczerkask i Rostów nad Donem. W połowie roku zwycięża w bitwie pod Kurskiem. Podjęta tam niemiecka ofensywa o kryptonimie „Cytadela”, przekształca się w największą bitwę pancerną w dziejach świata. Była to ostatnia niemiecka strategiczna operacja ofensywna na froncie wschodnim. Aż do końca wojny inicjatywa strategiczna należeć już będzie do Sowietów. W listopadzie w trakcie bitwy o Dniepr Armia Czerwona wyzwala Kijów. W końcu grudnia rozpoczyna kolejną wielką ofensywę dnieprowsko-karpacką, której celem będzie wyzwolenie Ukrainy i Mołdawii.  

Niemcy ponoszą równocześnie klęski na innych teatrach działań wojennych. W maju wojska brytyjskie wyzwalają Tunis a tydzień później oddziały niemiecko-włoskie w Afryce kapitulują. W lipcu rozpoczyna się inwazja aliantów na Sycylię. W 3 dni po zajęciu przez Amerykanów Palermo, Wielka Rada Faszystowska dymisjonuje Benito Mussoliniego z urzędu premiera Włoch, który trafia do aresztu. Następca Duce marszałek Pietro Badoglio tworzy rząd bez udziału faszystowskich ministrów. W sierpniu cała Sycylia zostaje opanowana przez wojska brytyjskie i amerykańskie. Na początku września Włochy kapitulują, ale po kilku dniach hitlerowscy spadochroniarze uwalniają z niewoli Benito Mussoliniego. Następnego dnia rząd Badoglio wypowiada wojnę Niemcom, a w północnej części Włoch pod niemiecką kuratelą powstaje marionetkowa faszystowska Włoska Republika Socjalna.

Coraz bardziej straszliwe ciosy spadają też na same Niemcy. Alianci intensyfikują bombardowania. W nalotach giną dziesiątki tysięcy mieszkańców miast i burzone są hektary domów. Niemcy, a w szczególności generalicja, zdają sobie już doskonale sprawę, że wojna jest przegrana. Krytyka rządów Hitlera w samej III Rzeszy nasila się. Ponawiane są próby zabicia szalonego wodza, który prowadzi swój naród wprost do katastrofy. Tylko w marcu udaje sie Hitlerowi ujść z życiem z dwóch zamachów. Najpierw zawodzi bomba umieszczona w jego samolocie, a potem wychodzi on cało z zamachu na wystawie zdobycznego sprzętu w Berlinie.

Czym bardziej sytuacja militarna Niemiec jest beznadziejna, tym bardziej okrutne są działania hitlerowskich okupantów. Po klęsce pod Stalingradem gubernator Hans Frank wprowadza trzydniową żałobę w Generalnym Gubernatorskie, ale poza okupantami klęska hitlerowców nie może martwić nikogo. Straszliwe represje wobec ludności wciąż trwają. Stale mordowani są niewinni ludzie, likwidowane żydowskie getta, pacyfikowane wsie, zabijane są całe rodziny, które udzieliły schronienia Żydom lub partyzantom. Władze polskiego państwa podziemnego bezwzględnie karzą kolaborantów i ogłaszają, że "szmalcownictwo" będzie karane śmiercią. W ostatnim akcie desperacji 19 kwietnia wybucha powstanie w getcie warszawskim. Premier rządu RP na uchodźstwie gen. Władysław Sikorski apeluje przez radio o pomoc powstańcom z warszawskiego getta, ale Polacy sami potrzebują pomocy. Pod naporem hitlerowców przywódca powstania Mordechaj Anielewicz wraz z towarzyszami popełnia samobójstwo, a tydzień później 16 maja oddziały niemieckie burzą Wielką Synagogę w Warszawie, co jest symbolicznym końcem powstania w getcie.

Straszliwe represje i zbrodnie przeciw ludności polskiej i żydowskiej potęgują się, tak ze strony samych hitlerowców, jak i współpracujących z nimi kolaboracyjnych formacji ukraińskich i innych. Na przykład 7 marca oddziały niemiecko-ukraińskie mordują około 130 mieszkańców wsi Kaszyce na Podkarpaciu, 9 kwietnia niemieckie i ukraińskie jednostki policyjne zabijają ponad 2 tys. mieszkańców getta w Zborowie. Nasilają się masakry polskiej ludności dokonywane przez Ukraińską Powstańczą Armię. Jednej tylko nocy oddział UPA zabija ponad 180 Polaków we wsi Lipniki na Wołyniu. We wsi Pendyki UPA morduje 150 Polaków, a we wsi Brzezina 130 Polaków. Połączone siły UPA i kolaboracyjnej policji ukraińskiej 23 kwietnia zabijają 600 Polaków w Janowej Dolnie na Wołyniu. Kiedy rzeki krwi leją się na Wołyniu z inicjatywy nacjonalistycznych środowisk ukraińskich powstaje ochotnicza 14. Dywizja Grenadierów SS, czyli ukraińska SS-Galizien wsławiona później licznymi zbrodniami przeciw ludności polskiej. Kulminacja zbrodni ukraińskich przeciw Polakom następuje w połowie roku. Tylko 11 lipca, po ataku OUN-UPA na setkę wsi i osiedli polskich w powiatach: kowelskim, horochowskim i włodzimierskim, ginie wiele tysięcy Polaków. W Woli Ostrowieckiej na Wołyniu 29 sierpnia UPA morduje 628 Polaków, w tym 220 dzieci. Te potworne zbrodnie odbywają się przy całkowitym milczeniu świata.

Po ewakuacji armii Andersa z ZSRR Stalin podejmuje działania w celu stworzenia z polskich komunistów zalążka przyszłej władzy w Polsce, której tereny będzie musiał opanować w drodze do Berlina. Już 1 marca polscy komuniści w ZSRR tworzą Związek Patriotów Polskich. Jako pretekst do zerwania ostatecznego z rządem londyńskim wykorzystuje Stalin sprawę katyńską. Na początku roku Niemcy odkrywają masowe groby polskich oficerów. W końcu marca rozpoczynają się prace ekshumacyjne, a 13 kwietnia radio berlińskie podaje komunikat o odnalezieniu w Lesie Katyńskim zwłok 12 tys. polskich oficerów. Kilka dni później starając się wykorzystać sprawę propagandowo, Niemcy zapraszają do badań i ekshumacji przedstawicieli Czerwonego Krzyża i społeczeństwa polskiego z Generalnego Gubernatorstwa oraz jeńców wojennych z róźnych krajów. Wstrząśnięty odkryciem tej bezprecedensowej zbrodni rząd polski zwróca się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie grobów ofiar. Niedługo potem, 25 kwietnia Sowieci, zrywają stosunki dyplomatyczne z rządem polskim.

W połowie roku spadają na Polaków kolejne straszliwe ciosy. Najpierw, w ręce Gestapo wpada, wydany przez konfidentów, komendant główny Armii Krajowej gen. Stefan Grot-Rowecki. Pięć dni później, w katastrofie lotniczej pod Gibraltarem, ginie Naczelny Wódz i premier polskiego rządu gen. Władysław Sikorski. Po jego śmierci naczelnym wodzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie zostaje gen. Kazimierz Sosnkowski, a premierem rządu na uchodźstwie Stanisław Mikołajczyk. Dowództwo Armii Krajowej obejmuje gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W tym samym czasie w Iraku formowany jest jeszcze z rozkazu Sikorskiego 2. Korpus Polski pod dowództwem gen. Władysława Andersa.

W tym czasie Stalin nie zamierza już liczyć się władzami wolnej Polski. Chce utworzyć na terenach polskich reżim złożony z powolnych sobie komunistów. Tworzy też w pełni podporządkowane sobie jednostki wojskowe złożone z Polaków. Już w maju w Sielcach nad Oką sformowana zostaje 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem płk. Zygmunta Berlinga. W ostatnich dniach swojego życia gen. Sikorski uznaje wojsko Berlinga za polską dywizję komunistyczną, o charakterze dywersyjnym, a samego jego twórcę za zdrajcę. Wobec zwycięstw Armii Czerwonej te protesty nie mają jednak wielkiego znaczenia. W październiku dywizja Berlinga przechodzi swój chrzest bojowy pod Lenino.

Pod koniec roku sytuacja Niemiec jest już tak beznadziejna, że alianci muszą ustalić jaki nadać kształt przyszłemu światu, który nie może już wyglądać tak jak przed wojną. W listopadzie Roosevelt, Churchill i Czang Kaj-szek spotykają się w Kairze, aby uzgodnić powojenny ład na Dalekim Wschodzie. Tydzień później w Teheranie przywódcy Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii spotkają się z sowieckim dyktatorem w Teheranie. Wielka antyhitlerowska trójka rozmawia o dokończeniu walki z III Rzeszą i o kształcie powojennej Europy. USA i Wielka Brytania zobowiązują się do utworzenia drugiego frontu we Francji. Ustalono, że żadna ze stron nie zawrze separatystycznego pokoju z Niemcami i wszyscy będą dążyć do bezwarunkowej kapitulacji i likwidacji III Rzeszy. Stalin żąda wydzielenia sowieckiej strefy wpływów w Europie wschodniej. Dokonany zostaje podział Europy na strefy operacyjne – Polska jest oczywiście w domenie Armii Czerwonej. Ustalono, iż Niemcy będą podzielone na strefy okupacyjne, przy czym radziecka strefa przylegać będzie do Polski, przez którą przebiegać będą linie komunikacyjne do tej strefy, co de facto przesądza los Polski. Nowa granica wschodnia Polski ustalona zostaje na tak zwanej linii Curzona. Ze względu na odbywające się w przyszłym roku wybory prezydenckie w USA, na prośbę Roosevelta liczącego na głosy Polonii amerykańskiej, postanowienia wielkiej trójki w kwestii polskiej zostają utajnione.

Na fotografii: Czołg niemiecki „Tygrys” na froncie wschodnim przejeżdżający obok płonącego domu.  Zdjęcie z sierpnia 1943 roku ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.